Steenkoolontginning in Opglabbeek?

Vandaag gelezen in HBVL:

"In Noord- Limburg zit nog 800 miljoen ton steenkool"

BRUSSEL - In 1992 werd uit de mijn van Zolder de laatste klod Limburgse steenkool bovengehaald. Of niet? Want stijgende energieprijzen maken de exploitatie van onze grondstoffen in de toekomst opnieuw aantrekkelijk - of toch het overwegen waard. Want wist u dat er nu nog meer steenkool in de Limburgse ondergrond zit dan er ooit is bovengehaald? En dat we op een aardgasbel zitten, zij het dat die snel slinkende is? Of dat er enkele meters onder de bronsgroene bodem nog een fantoom van de unitaire Belgische staat schuilt, een soort B-H-V voor kompels, die moderne exploitatie van de steenkool-, aardgas- en warmwatervoorraden in de weg staat? En dat daarom een Spaanse firma nu onderhandelt over gaswinning in de half-uitgeputte KS- concessies? Een gesprek met Michiel Dusar, geoloog bij de Belgische Geologische Dienst, leert dat Limburg niet alleen een mijnverleden heeft, maar best mogelijk ook een mijntoekomst. Met wie weet genetisch gemanipuleerde bacterin in plaats van ondergrondse mijnwerkers om de steenkool te ontginnen..."Maar het zal wachten zijn op de volgende generatie politici, want de huidige was z blij dat ze van de Limburgse mijnen af waren... Iedereen die er opnieuw mee wil beginnen, zullen ze voor gek verklaren", lacht Michiel Dusar. De Hasselaar werkt al sinds 1979 voor de Belgische Geologische Dienst - aangeworven voor de laatste grote steenkoolexploratie van de Kempische ondergrond. "Dat was niet toevallig vlak na de tweede olieschok. Toen kwam de vraag van de overheid: hoeveel voorraad hebben we nog? Onze instelling heeft altijd als opdracht gehad te inventariseren wat er in de Belgische ondergrond zat, en te onderzoeken hoe we dat konden valoriseren. De BGD was altijd heel steenkoolgericht. Met die kennis is de laatste decennia uiteraard weinig gedaan - maar ze is wel behouden, zodat ze eventueel later wl weer gebruikt kan worden."
Die exploratie liep tot 1988, amper vier jaar voor de laatste mijn dichtging. Over welke ongebruikte steenkoolkennis beschikt de BGD?
"De Kempische Steenkoolmijnen (KS) exploreerden hun eigen concessiegebied, wij deden dat daarbuiten: voornamelijk ten noorden, noordwesten en westen van de traditionele mijngebieden. Dat ging van Opoeteren over Bree tot Lommel, in het westen tot Balen en Meerhout. Om u een idee te geven van de voorraden daar: alle Limburgse mijnen samen hebben in hun bestaan 450 miljoen ton steenkool verkocht. Ik zeg 'verkocht', omdat er in de grond ook moeilijk te exploiteren steenkoollagen zitten. Hoeveel je daarvan bovenhaalt, verschilt nogal. Als je manueel werkt, met de 'pikeur', kan je er veel makkelijker aan. De mechanische mijnbouw is dan wel moderner, maar verkwistender. Veel hangt ook af van de inplanting van de mijn zelf. Waterschei was een slecht ingeplante mijn met een lage opbrengst, vandaar dat de angst voor sluiting daar altijd groot was. En vandaar ook dat daar tot laat in de jaren 1980 een derde schacht overwogen werd. Met een rendement van 25% op de ontginbare steenkool scoorde Waterschei het laagste van alle Limburgse mijnen. Beringen scoorde het beste met 45%."
"Welnu, in het gebied ten noorden van de KS-concessies zit, gerekend aan een rendement van 25%, nog 800 miljoen ton steenkool - bijna dubbel zoveel als de totale historische productie van alle Limburgse mijnen samen. Overigens: de KS heeft ook niet al haar concessies helemaal gexploiteerd. In 1970 berekende ze dat ze nog 400 miljoen ton ontginbare steenkool in reserve hadden..."
Makkelijk meer dan een miljard ton steenkool te ontginnen. De stijgende olie- en gasprijzen maken elders ter wereld kernenergie n steenkool weer populair. Waarop wachten we om opnieuw Limburgse steenkool boven te halen?
"In principe kan het. Maar het probleem is dat die wil om te investeren er vaak pas komt als de prijs van de grondstof hoog genoeg is. Een steenkoolmijn bouwen duurt ongeveer 10 jaar. Reken maar op even lang daarvoor om alle concessies en onteigeningen rond te krijgen. De politieke wil moet dus v r vooruit lopen op de economische noodzakelijkheid."
"Heel Opglabbeek is interessant om daar opnieuw mijnen te openen"
En dat ziet u niet gebeuren?
"Wel, de laatste haalbaarheidsstudie over steenkoolontginning dateert van 1983-'85. Men vroeg zich toen af hoe lang de mijnen nog open zouden kunnen blijven, en hoe men ze opnieuw rendabel zou kunnen maken. De conclusie was gunstig - als de energieprijzen zouden blijven stijgen. Ze zijn toen echter blijven dalen, met een dieptepunt in het begin van de jaren '90."
Nu is de situatie enigszins anders: men heeft het steeds vaker over 'peak oil ': de prijzen zullen alleen nog maar omhoog gaan.
"Wereldwijd komt steenkool weer in the picture. Toch denk ik niet dat de tijd hier al aangebroken is om opnieuw aan steenkoolontginning te doen. Er staat niks in de steigers. Er is geen haalbaarheidsstudie. Zelfs als er een firma was die zou willen en kunnen ontginnen, dan zou het nog niet gaan. Als je de formulieren voor alle mogelijke Vlaamse vergunningen zou stapelen, kom je makkelijk tot aan het plafond. Daar zit echter geen vergunning voor steenkoolontginning tussen: men heeft die mogelijkheid simpelweg niet overwogen. In de federale wetgeving blijft de mogelijkheid sluimeren..."
Laten we toch even de denkoefening maken: als er steenkoolmijnen zouden moeten komen, waar zouden de beste plekken zijn?
"Heel Opglabbeek is interessant. Ook Eisden, Rotem, Opoeteren, Gruitrode, tot in Meeuwen. Een ander interessant gebied is ten noorden van Houthalen en Zolder, tot in Hechtel, richting het kamp van Leopoldsburg. Een derde mogelijkheid is Oostham- Kwaadmechelen: daar zijn de steenkoollagen minder dicht en dik, maar in grotere panelen en dus makkelijker te ontginnen."
Concreet: waar moeten de schachten komen?
"In het noorden van Opglabbeek. Tussen Helchteren en Hechtel. En ergens in de driehoek Meerhout-Balen- Leopoldsburg."
Waarom eigenlijk niet gewoon de oude mijnen opnieuw opengooien?
"De oude mijnsites zijn eigenlijk de slechtst denkbare plek om opnieuw aan ontginning te doen (lacht). Daar is de makkelijkst te ontginnen steenkool al weg, natuurlijk. Hoewel er in de KS-concessies nog profijtelijke gebieden zijn die nooit zijn aangesneden: het noordveld van Eisden, ten noorden van het industrieterrein. En ook het rijke oostelijke deel van de concessie van Zwartberg, deels onder Opglabbeek, is ook nooit ontgonnen."
"Maar ook en vooral: de schachten van de gesloten mijnen zijn helemaal dichtgebetonneerd. Die krijg je nooit meer open."
Waarom heeft men dat indertijd gedaan? Had men niet kunnen overwegen dat de markt ooit nog zou veranderen?
" Goeie vraag (lacht). Er waren toen al sommige commissieleden die ervoor pleitten de schachten open te houden. Men heeft ze toch dichtgegooid om deels psychologische redenen: dan was men er voor eens en voor altijd vanaf! Er was ook een technische reden: open, niet onderhouden mijnschachten hadden in het verleden geleid tot catastrofale inzakkingen, of ontploffingen door mijngas dat aan de oppervlakte kwam. Zo is in Walloni ooit een garage ontploft die bovenop een ongebruikte mijnschacht was gebouwd."
"De schachten van de gesloten mijnen zijn dichtgebetonneerd. Die krijg je nooit meer open."
Die commissieleden waren dus fout: het had gewoon niet gekund.
"Wel, de schachten zijn gebetonneerd volgens een Duits draaiboek, dat op dat moment in Duitsland al niet meer gebruikt werd. De Europese Unie heeft ondertussen ook richtlijnen uitgevaardigd die zo'n betonnering nu onmogelijk zouden maken."
"In Duitsland plaatste men toen buizen in de dichtgebetonneerde schachten om zo toch te weten wat er onder gebeurde. Want als een mijn wordt gesloten, vinden onder allerlei processen plaats. De gangen vullen zich met methaan. En het grondwater komt omhoog. Hier weten we totaal niet hoe het daarmee zit. Ooit hebben we in Waterschei zo'n buis genstalleerd als experiment - tegen de Belgische richtlijnen in. Op de voorpagina van Het Belang van Limburg stond toen: Gasbom in Waterschei. Diezelfde dag nog werd het experiment stopgezet en de buis gedicht (lacht)."
Wat zouden we moeten weten over wat zich daaronder afspeelt?
"Hoe sterk is het grondwater gestegen? Hoe groot is de gasvoorraad? Hoe zit het met de milieuverontreiniging?"
Milieuverontreiniging?
"Men schat dat er een half miljoen liter diesel is gelekt uit de locomotieven die onder in de mijngangen zijn achtergelaten. In de honderden transformatorkasten die ook onder zijn gebleven, zitten giftige pcb's. Er zijn problemen met zout water... Dat kan allemaal in het grondwater terechtkomen. Nu, dat is niet meteen voor morgen. Het duurt ongeveer 25 jaar eer de mijngangen helemaal onder water staan, en pas daarna bestaat het gevaar voor grondwaterbesmetting. Maar omdat we geen manier hebben omdat te monitoren, gaat men dat pas merken als de kwaliteit van het drinkwater uit de diepste putten achteruitgaat. Die schachten zijn toen gedicht om veiligheidsredenen. Aan milieuproblemen dacht men toen nog helemaal niet."
Dus de politici die de mijnen in de jaren 1980 en 1990 gesloten hebben, zijn in de fout gegaan.
"Nee, toch niet. Op dat moment waren die keuzes heel logisch en verantwoordbaar. Men heeft berekend wat de kosten zouden zijn om de schachten open en de mijngangen watervrij te houden: 60 miljoen frank (1,5 miljoen euro) per jaar. Maar men wist toen niet wanneer en zelfs of er ooit nog mijnbouw zou gebeuren. Men wilde de nakomelingen niet met die financile last opzadelen. En zoals gezegd: men was blij dat men er vanaf was. Maar al met al heeft men kansen gemist, keuzes niet gemaakt die niet zo duur hadden moeten zijn. De heropening van die mijnen zou nu astronomisch veel kosten."
Plus, de politieke klasse van nu wil zo'n heropening niet eens overwegen.
"Nee, maar je kan steenkool ook anders ontginnen. Bijvoorbeeld ondergrondse vergassing - een methode die nog door Lenin is bedacht, en die hier in Belgi ook altijd een idee van de socialisten is geweest (lacht). Men vergast de steenkool in de ondergrond en hevelt ofwel de bruikbare gassen als waterstof, methaan en CO af naar boven - of men doet hetzelfde met de daar opgewekte warmte. In de jaren 60-'70 is er een groot proefproject geweest in de Borinage, maar dat is gestopt wegens slechte resultaten en grote milieurisico's: wat als die ondergrondse brand niet te beheersen valt? Dat project heeft de Belgische staat toen maar liefst 2,1 miljard frank (meer dan 50 miljoen euro) gekost, een fenomenaal bedrag voor die tijd. En dus zonder resultaat. Maar ondertussen is de techniek gevolueerd en zou men het opnieuw kunnen bekijken. Al is het een heel destructieve methode."
Zijn er nog alternatieven?
"Het afhevelen van koolbedmethaan. Met lucht vermengd is dat mijngas, bij onderdruk komt die vrij uit de steenkoollagen in verrijkte vorm. Eigenlijk is dat nu gewoon aardgas, net als in de Nederlandse gasbel van Slochteren. We hebben in 1993 tests uitgevoerd in Peer: dat werkte, maar te traag om economisch interessant te zijn. Verdere experimenten kunnen echter interessant zijn, want naar schatting zitten er in de Kempen tussen de 50 en 150 miljard kubieke meter aardgas in de grond. Ter vergelijking: Belgi verbruikt jaarlijks 20 miljard kubieke meter."
"Vooral in Polen worden nu tests uitgevoerd, met EU-subsidie. Men koppelt er de methaanextractie aan CO2-injectie. Dat zijn twee vliegen in n klap: je slaat een broeikasgas ondergronds op, n de CO2 zet het methaan vrij dat dan gerecupereerd kan worden en als aardgas gebruikt. Maar die methode staat nog niet helemaal op punt."
"Er is nog een derde mogelijkheid: de steenkool ondergronds vloeibaar maken of verpulveren en dan als slurrie naar boven pompen. Er bestaan oplosmiddelen, maar die zijn duur en giftig. Een andere mogelijkheid is bacterin als katalysator gebruiken. Er zijn bacterin die steenkool kraken, maar die doen dat te traag. Een mogelijkheid is die bacterin genetisch te manipuleren."
"Een half miljoen liter diesel is gelekt uit de locomotieven die in de gangen achtergelaten zijn."
Goed, geen enkele van die alternatieven is meteen bruikbaar. Wanneer wel?
"Ik verwacht tegen 2030 voldoende vorderingen in de biotechnologie om die laatste methode mogelijk te maken. En methaanwinning zonder CO2-injectie is nu al mogelijk. Er is daarvoor een concessie aangevraagd door een Spaans bedrijf. Maar daar is iets vreemds mee aan de hand."
Wat?
"Ze hebben een vergunning aangevraagd in het gebied van de voormalige KS-concessies. Een daarnaast gelegen gebied zou potentieel interessanter zijn, maar die Kempische Staatsconcessie is al heel oud en eigenlijk vergeten. Zozeer zelfs, dat niemand weet of die concessie nu nog federaal is, of Vlaams. Die onduidelijkheid verhindert exploitatie. Een ondergronds B-H-V, inderdaad (lacht). Al is het probleem - natuurlijk - complexer dan dat."
Dus: enerzijds is er de langzaam toenemende brandstofschaarste, anderzijds problemen met concessies, technieken en de politiek. Gaat er ooit nog steenkool- of aardgaswinning in Limburg komen?
"Als er een methode gevonden wordt om znder fossiele brandstoffen voldoende energie op te wekken niet. In het andere geval zullen we in andere Europese landen merken dat men de steenkoolvoorraden opnieuw begint aan te spreken. Schattingen lopen tot voorraden voor 200 jaar - al zullen die mettertijd ook duurder betaald moeten worden. En laten we de geothermie (gebruik van aardwarmte, red.) niet vergeten: voor de gaswinning uit gesloten steenkoolmijnen is het vijf voor twaalf, omdat het waterpeil stijgt en de mijnen onder water lopen. Voor het warm water bestaat die beperking in de tijd niet: dat zou men ook kunnen gebruiken om mee te verwarmen - denk maar aan het stadsverwarmingsproject in Heerlen. En de geothermie in Belgisch-Limburg is alvast vl beter dan die in Nederlands- Limburg - de Belgische mijnen waren dieper en warmer dan de Nederlandse..."
Frank JACOBS